Ik heb een uitgeefcontract aangeboden gekregen. Wat nu?

Veel schrijvers krijgen er vroeg of laat mee te maken. Een contract van een uitgever of uitgeefdienst. Er zijn in Nederland en België modelcontracten opgesteld om te zorgen dat dingen tussen uitgevers en auteurs goed geregeld zijn. Een uitgever is echter niet verplicht zich aan het modelcontract te houden en mag delen schrappen of toevoegen. Waar moet je als schrijver op letten als je een uitgeefcontract krijgt aangeboden?

Ik krijg regelmatig vragen van schrijvers of ik het contract dat ze van een uitgever of uitgeefdienst hebben gekregen voor ze wil nakijken. Nu ben ik niet gespecialiseerd in contracten en ben ook geen auteursrecht advocaat. Maar wat ik wel kan is kritisch lezen en als buitenstaander kijken naar iets dat voor de schrijver soms als een buitenkans of flaterend wordt gezien.

Nadenken over een contract is niet iets waarbij je je emoties moet laten meespelen. Maar hoe doe je dat?

Schrijvers zijn te snel geneigd ja te zeggen tegen een contract

Geef het maar toe. Iedere schrijver vindt het leuk om te merken dat er interesse is in zijn boek. Het maakt dan niet uit of die interesse komt van een grote traditionele uitgeverij of een onbekende uitgeefdienst. Het idee dat iemand je boek blijkbaar goed genoeg vind om het uit te geven is vaak al genoeg om minder goed te gaan kijken naar wat er eigenlijk in het contract staat. Je voelt je gevleid en dat geeft je een warm en tevreden gevoel. Het is een hele menselijke reactie die niemand je kwalijk zal nemen.

Toch is het wel degelijk belangrijk goed na te denken als je een contract krijgt. Je wilt niet later spijt krijgen dat je het overhaast hebt getekend zonder eerst goed te kijken naar wat er eigenlijk in staat.

Neem eerst wat afstand en zet je zakelijke pet op. Die creatieve pet mag even af, want die zit je alleen maar in de weg. Vooral als je zelf moet gaan betalen voor (een deel van) de productiekosten is het helemaal zaak dat je weet wat je kan verwachten. Hoe gaat de uitgever ervoor zorgen dat jouw boek de beste behandeling krijgt die het verdient? Wat moet jij daarvoor doen en wat krijg je ervoor terug?

Het model contract geeft een leidraad voor uitgevers

Zowel in Nederland als België zijn door uitgeversverenigingen in samenwerking met auteursbonden modelcontracten opgezet. Het modelcontract dient als leidraad voor de uitgevers bij het opzetten van een eigen contract, maar geeft ook houvast aan auteurs dat ze een betrouwbaar contract voorgeschoteld krijgen.
De modelcontracten kunnen via verschillende websites worden gedownload.

Een nadeel van een modelcontract is dat het een model is. Dat wil zeggen, uitgevers hoeven zich er niet te houden en kunnen het in het geheel overnemen, of gedeelten weglaten. Dit laatste gebeurd dan ook vaak, vooral als het om minder betrouwbare uitgeefdiensten gaat. Het is voor schrijvers dus altijd oppassen als ze een contract krijgen aangeboden.

Niet alle uitgevers zijn te vertrouwen, wees dus waakzaam!

Helaas zijn niet alle uitgevers betrouwbaar. Sterker nog, veel onbetrouwbare uitgevers zijn eigenlijk geen uitgevers maar uitgeefdiensten die zich voordoen als uitgevers.
Een uitgever vraagt nooit geld van de schrijver om hun boek gepubliceerd te krijgen. Een uitgever neemt de kosten en het risico op zich. Daarom is het ook zo lastig om een traditioneel uitgeefcontract in de wacht te slepen.

Als een uitgever geld vraagt om je boek uit te geven, dan zijn ze een uitgeefdienst. Sommige uitgeefdiensten zijn te vertrouwen, anderen zeker niet. Deze laatste vragen veel geld voor de publicatie en doen grote beloftes van samenwerking, waar uiteindelijk weinig tot niets van terechtkomt.

Het probleem is dat dit soort uitgeefdiensten zich uitgever noemen en je een officieel uitziend contract toesturen. Het zijn juist deze contracten waar je heel erg voorzichtig mee moet zijn.
De uitgeefcontracten van onbetrouwbare uitgeefdienst zijn vaak gemodelleerd op het modelcontract, maar met heel andere voorwaarden en eisen.

Er zijn bepaalde termen in een uitgeefcontract waar je serieus over na wilt denken

Of een uitgever betrouwbaar is of niet, in een contract komen bepaalde bewoordingen en termen voor waar je altijd op moet letten en eens in moet duiken.

Ik zal aan de hand van een aantal echte uitgeefcontracten aangeven waar je op moet letten. Ik zeg nogmaals dat ik geen expert ben in contracten en geen auteursrecht advocaat. Mocht je twijfels hebben over een contract dat je is toegestuurd en er bij navraag op een Facebook groep of forum nog niet uitkomt, zorg dan dat je een auteursrecht advocaat in de arm neemt om het contract na te kijken.

Allereerst een voorbeeld uit het eerste artikel van het Nederlandse modelcontract.

De licentie die een schrijver de uitgever geeft is vaak een exclusieve licentie. Toch staat er in het modelcontract (artikel 1 lid 5 zie hieronder) dat de schrijver bezwaren kan maken bij bepaalde exploitatierechten, zoals vertalingen. In mijn, niet-expert ogen, lijkt dat te betekenen dat een schrijver door bezwaar te maken bijvoorbeeld in het contract zou kunnen laten opnemen dat hij zelf de vertalingen gaat uitgeven.

Over het onderhandelen van de exploitatierechten lijkt onder schrijvers onduidelijkheid te bestaan. Dit komt wellicht omdat het zinnetje dat ze bezwaar kunnen maken vaak wordt weggelaten in uitgeefcontracten.
De vraag is dus of je als schrijver in dat geval nog wel bezwaar mag maken en kan onderhandelen, of dat dit alleen kan als het modelcontract in zijn geheel en zonder wijzingen is overgenomen.

In elk geval geeft de Nederlandse Auteursbond op haar website duidelijk aan:

“Het modelcontract verzekert schrijvers en vertalers van een minimum aantal voorwaarden en rechten. Hoe belangrijk ook, het staat iedere schrijver of vertaler vrij om met de andere partij te onderhandelen en betere voorwaarden uit het vuur te slepen. Het is een modelcontract, geen harnas.”

Het zou goed zijn als de schrijver ALTIJD het recht had om te onderhandelen over de exploitatierechten, ongeacht of het modelcontract is aangehouden of niet.
Dit is iets waar schrijvers zelf een beslissing over moeten nemen. Wil je zo graag uitgegeven worden dat je een ongunstig contract voor lief neemt, of besluit je na stukgelopen onderhandelingen (als je al kon onderhandelen) toch maat niet in zee te gaan met de uitgever?

Een term die je ook tegen kunt komen is ‘toekomstige vormen van uitgeven’. Dit zal veelal te maken hebben met digitaal uitgegeven boeken, zoals ebooks en audioboeken, maar het kan ook gebruikt worden voor papieren boeken. Zelfs het modelcontract heeft een dergelijke term.

Als schrijver zou ik nooit een term als deze in mijn contract willen hebben. Je weet namelijk niet wat er in de toekomst gaat gebeuren en uitgevers dwingen je hiermee hen de exploitatierechten te geven van iets dat nog moet worden uitgevonden.
Het is veel beter om te onderhandelen dat deze termen weggelaten gaan worden. Als er dan nieuwe vormen van uitgeven komen, kan hierover later altijd met de uitgever gesproken worden en een toevoeging worden gedaan aan het contract.

Ga geen dingen weggeven waarvan je niet weet of je ze over een X-aantal jaren misschien zelf zou willen doen!

Er zijn ook uitgevers die controle willen houden over waar het boek allemaal uitgegeven kan worden.

De uitgever in het voorbeeld hierboven heeft opgenomen in de licentie dat ze het boek overal in de wereld kunnen uitgeven. Dat zegt weliswaar niets over een eventuele vertaling, maar waarom zou je een uitgever dat recht geven? Dit is weer een van die dingen die je beter weg kunt laten om later nog eens over te onderhandelen, mocht het ooit een mogelijkheid worden.

Contracten van vanity’s moet je extra goed nakijken vanwege adders onder het gras

Tot nu toe hebben we gekeken naar uitgeefcontracten van uitgevers en uitgeefdiensten die redelijk te vertrouwen zijn. Onbetrouwbare uitgeefdiensten hebben contracten die je nóg beter moet lezen.
Hieronder een paar voorbeelden uit het contract van een onbetrouwbare uitgeefdienst.

In het eerste voorbeeld krijgt de uitgeefdienst al meteen het recht om je boek in alle mogelijke vormen uit te geven. Dus papieren boek, ebook, audioboek en zelfs vormen die nu nog niet bestaan. Deze exploitatiemogelijkheden worden nog eens verder uitgelegd in de punten a t/m o. Het omvat zo’n beetje alles wat op dit moment mogelijk is aan uitgeef- en distributiemanieren inclusief degene die nog moeten worden uitgevonden.

In het contract van deze uitgeefdienst staan nog veel meer dingen waar je als schrijver heel erg voor moet oppassen. Te denken valt aan de betaling van royalty’s, duur van het contract, hoeveelheid exemplaren in de oplage en dergelijke. Ik heb mij in deze blogpost beperkt tot de licentie en exploitatierechten, omdat daar al genoeg onduidelijkheden over kunnen ontstaan.

Vraag om opheldering, neem de tijd en ga vooral onderhandelen

Er zijn genoeg schrijvers die graag met een uitgever in zee willen en eigenlijk zoveel mogelijk met schrijven bezig willen zijn. Zij hebben wellicht minder problemen met de termen die voorkomen in het modelcontract en hebben het vertrouwen dat een uitgever hen goed zal behandelen.
Ondanks dat schuilt er gevaar in het niet goed lezen en begrijpen van een contract.

Wat je doel ook is met je boeken, als maker van de tekst heb je het recht precies te weten wat er met die teksten gaat gebeuren. Niet alleen in de nabije toekomst, maar ook als je er niet meer bent. Copyright geldt in Nederland en België voor 70 jaar na de dood van de schrijver en ook je nabestaanden moeten weten wat er mag en niet mag met je teksten.

Zorg dus altijd dat je helder voor ogen hebt wat er in het contract wordt omschreven voor je het tekent. Het is normaal om je gevleid te voelen en blij te zijn als een uitgever je een contract aanbiedt. Neem vooral de tijd om te genieten van dat gevoel, maar ga daarna met een zakelijke bril kijken naar het contract. Bestudeer het, lees de kleine letters en vraag om opheldering als je iets niet begrijpt. Blijven er dingen onduidelijk, neem dan een auteursrecht advocaat in de arm om het contract door te lichten.

Er is niets mis met het vragen naar verduidelijking. Het geeft aan dat je professioneel ben en serieus. Ga zeker ook onderhandelen om de exploitatierechten aan te passen.
Tenzij je de pech hebt in zee te zijn gegaan met de uitgeefdienst die in zijn contract het onderstaande heeft opgenomen.

Of je nu een schrijver bent die op zoek is naar een traditionele uitgeverij, of een selfpubber die in zee wil gaan met een uitgeefdienst, vroeg of laat krijg je vast een uitgeefcontract onder ogen. Dit is niet iets om zenuwachtig van te worden. In tegendeel, wees niet te bang om er voor jou uit te slepen wat je kunt. Als maker van de teksten heb je evenveel rechten als de uitgeverij. Vergeet niet dat ze zonder jou teksten niets kunnen!

Verder lezen:

• Helaas worden er op het internet heel veel verschillende termen gebruikt voor het woord uitgever. Daardoor loop je als schrijver grote kans in de war te raken. Meer weten? Lees dan: Heb ik nu een echte uitgever of niet? Ik snap het niet meer!
• Vanity’s en onbetrouwbare uitgevers kunnen het leven van schrijvers heel erg zuur maken. Weet jij hoe je ze kunt herkennen? Kun jij een vanity herkennen?